Wyrok Sądu Najwyższegoz dnia 23 marca 1984 r. (IV KR 60/84)

1. "W świetle przepisów art. 3, 10 i 11 ustawy z dnia 26.X.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich można orzec umieszczenie nieletniego, który popełnił przestępstwo, w zakładzie poprawczym, jeżeli:
   1. u nieletniego występuje wysoki stopień demoralizacji,
   2. przemawiają za tym okoliczności i charakter czynu,
   3. dotychczasowe wychowywanie nieletniego nie dało pozytywnych rezultatów lub
   4. dotychczas stosowane środki wychowawcze nie rokują resocjalizacji nieletniego. Jednocześnie spełnionych musi być kilka innych warunków:
      1. umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym ma zapobiegać jego dalszej, a więc w bardzo wysokim stopniu demoralizacji,
      2. ma zapobiegać popełnieniu przez niego nowego przestępstwa,
      3. ma stworzyć warunki do powrotu nieletniego do normalnego życia,
      4. winno odpowiadać dobru nieletniego,
      5. ma też uwzględniać interes społeczny.
2. Zważywszy, że oskarżony popełnił przypisany mu czyn nie mając ukończonych 16 lat, właściwym do rozpoznania jego sprawy był sąd rodzinny. Jednakże rozpoznanie tej sprawy przez Sąd Wojewódzki nie stanowi żadnego z uchybień wymienionych w art. 388 k.p.k., powodujących uchylenie orzeczenia niezależnie od granic środka odwoławczego i wpływu uchybienia na treść orzeczenia."

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1984 r. (III CZP 47/84) w składzie 7 sędziów

"W stosunku do nieletniego wykazującego przejawy demoralizacji, u którego stwierdzono nałogowe używanie alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, sąd rodzinny może orzec umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym."

Wyrok Sądu Najwyższego z 3 września 1998 r. (V KKN 326/98)

"Rezygnacja ustawodawcy z kryterium "rozeznania", które obowiązywało przed wejściem w życie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawie nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228 z późn. zm.), jako podstawy rozstrzygnięcia o odpowiedzialności nieletniego za czyn i zastąpienie owego kryterium dyrektywą z art. 3 § 2 u.p.n., która statuuje reguły postępowania wobec nieletnich zgodnie z zasadą indywidualizacji we wszystkich stadiach postępowania, w konsekwencji doprowadziła do istotnego pogłębienia się różnic pomiędzy postępowaniem w sprawach dorosłych a w sprawach nieletnich. Ustawodawca nie posługuje się więc pojęciem "uzasadniona wątpliwość co do poczytalności" nieletniego, ani kryterium psychologicznym przy stwierdzeniu niepoczytalności, a więc zachowania u sprawcy zdolności rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swym postępowaniem, co wynika wprost z treści art. 12 u.p.n. Stosownie zaś do brzmienia art. 56 § 2 u.p.n. sąd rodzinny zarządza badanie nieletniego przez co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów przed wydaniem postanowienia w przedmiocie umieszczania nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub w innym zakładzie dla osób z zaburzeniami psychicznymi."

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 stycznia 2005 r. (II AKa 252/04)

"Choć prawo polskie przyjmuje rozdzielność postępowania przeciwko nieletnim i dorosłym sprawcom czynów karalnych, to w uzasadnionych wypadkach właściwość sądu nieletnich jest wyłączona na mocy art. 16 § 2 u.p.n. Przepis ten przyznaje prokuratorowi określone kompetencje aż do skierowania aktu oskarżenia do sądu właściwego według przepisów procedury karnej. Gdy związek między współsprawcami jest bliski, gdy różnica wieku między nimi jest niewielka, a zwłaszcza gdy nieletni odegrał rolę wiodącą w przestępstwie, wtedy rozpoznawanie jego sprawy przez sąd karny jest uzasadnione. Nie ma istotnego znaczenia, na ile ocena ta została wyrażona w uzasadnieniu aktu oskarżenia. Brak ten jest konwalidowany czynnościami sądu (który może sprawę nieletniego wyłączyć do odrębnego rozpoznania przez sąd rodzinny), a zwłaszcza treścią końcowego rozstrzygnięcia: zob. wyrok SN z dnia 9 lipca 1997 roku - V KKN 217/97, OSNPK 1/98 poz. 19 i postanowienie SN z dnia 17 lutego 1984 roku - IV KZ 18/84 OSNKW 9-10/84 poz. 105, a także wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 11 października 1995 roku - II AKr 244/95, OSNPK 5/96 poz. 15."

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowiez dnia 17 czerwca 2004 r. (II AKa 121/04)

Słuszne jest zauważyć niecelowość sądzenia nieletniego współsprawcy rozboju w postępowaniu odrębnym od rozpoznawania oskarżenia przeciwko współsprawcy dorosłemu. Skutkuje to kilkukrotnym wezwaniem tych samych świadków, ponownym wydatkowaniem środków budżetowych, zajmuje czas kilku zespołów sędziowskich, a wpływa i na treść dowodów, bo sprzyja matactwu. Zważywszy zaś stan demoralizacji nieletniego, nie można znaleźć rozsądnych powodów uzasadniających taki wybór toku postępowania.

Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 11 października 1995 r. (II Akr 244/95)

Nie jest zwykle uzasadnione wyłączenie do odrębnych czynności przed sądem dla nieletnich postępowania przeciwko sprawcy, któremu ledwie kilka tygodni brakuje do przekroczenia granicy odpowiedzialności karnej (art. 9 § 1 k.k. i art. 16 § 1 u.p.n.), gdy pozostali sprawcy niedawno tę granicę przekroczyli, więc wszyscy są rówieśnikami. Takie postąpienie powoduje dwukrotne nakłady na postępowanie i skutkuje dwoistość orzekania mimo podobnych przesłanek. Iluzją jest tu motyw chronienia nieletniego przed skutkami publicznego rozpoznawania jego czynu. I tak musi on zeznawać jako świadek, jego zachowanie jest przedmiotem rozważań, a nieznaczna różnica wieku między nim i jego wspólnikami - jakoby "dorosłymi" - wręcz domaga się łącznego rozpoznania i jego sprawy (art. 16 § 2 u.p.n.).

Uchwała Sądu Najwyższegoz dnia 24 maja 2005 r. (I KZP 12/05)

Ukończenie przez nieletniego, o którym mowa w art. 13 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.), 21 lat w czasie orzekania, nie stoi na przeszkodzie wymierzeniu mu kary z nadzwyczajnym jej złagodzeniem, o ile zachodzą przesłanki określone w art. 10 tej ustawy. W braku takich podstaw postępowanie wszczęte w związku z popełnieniem przez nieletniego czynu karalnego ulega umorzeniu.

Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna, z dnia 19 czerwca 1984 r. (III CZP 18/84)

W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten nie może wymierzyć im powtórnie kary pieniężnej na podstawie art. 8 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 stycznia 2014 r. (SK 5/12)- obowiązkowy udział kuratora w postępowaniu w sprawie przestępstwa popełnionego przez drugiego rodzica

po rozpoznaniu, z udziałem skarżących oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniach 15 października 2013 r. i 21 stycznia 2014 r., odbywającej się przy drzwiach zamkniętych, połączonych skarg konstytucyjnych:

1. Marzeny B.-Z. oraz Wiktorii Z. o zbadanie zgodności art. 51 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego w związku z art. 98 § 2 pkt 2 w związku z art. 98 § 3 w związku z art. 99 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy w zakresie, w jakim regulacje te wprowadzają konieczność ustanowienia kuratora w miejsce rodzica celem wykonywania praw małoletniego pokrzywdzonego przestępstwem w sprawie karnej, co z kolei skutkuje ograniczeniem prawa do sądu pokrzywdzonego i pozbawieniem prawa reprezentacji rodzica, w sytuacji gdy może on i chce działać na rzecz pokrzywdzonego dziecka i nie jest przeciwko niemu prowadzone postępowanie karne, a ta konkretna sprawa karna dotyczy przestępstwa popełnionego przez drugiego rodzica, przy czym nie ma znaczenia okoliczność, czy dobro dziecka wymaga ustanowienia kuratora, z art. 32, art. 45 ust. 1, art. 47, art. 48 ust. 2, art. 51 ust. 1, art. 72 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2. Anny W. oraz Zofii W. o zbadanie zgodności art. 51 § 2 ustawy - Kodeks postępowania karnego w związku z art. 98 § 2 pkt 2 w związku z art. 98 § 3 w związku z art. 99 ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy w zakresie, w jakim regulacje te wprowadzają automatyczną konieczność ustanowienia kuratora w miejsce rodzica celem wykonywania praw małoletniego pokrzywdzonego przestępstwem w sprawie karnej, bez uzależniania tej potrzeby dobrem dziecka, a w szczególności tym, czy pomiędzy dzieckiem a rodzicem istnieje konflikt interesów oraz w zakresie, w jakim nie regulują one procedury ustanowienia pełnomocnika (pełnomocników) dla kuratora dziecka, co skutkuje ograniczeniem prawa do sądu pokrzywdzonego i pozbawieniem prawa reprezentacji rodzica, w sytuacji gdy może on i chce działać na rzecz pokrzywdzonego dziecka i nie jest przeciwko niemu prowadzone postępowanie karne, a ta konkretna sprawa karna dotyczy przestępstwa popełnionego przez drugiego rodzica, z art. 32 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1, art. 47, art. 48 ust. 2, art. 51 ust. 1, art. 72 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, orzeka: Art. 51 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w związku z art. 98 § 2 pkt 2 w związku z art. 98 § 3 w związku z art. 99 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788, ze zm.) w zakresie, w jakim wyłączają możliwość wykonywania przez rodzica małoletniego - działającego w charakterze przedstawiciela ustawowego - praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym prowadzonym przeciwko drugiemu z jego rodziców i wprowadzają obowiązek ustanowienia w tym celu kuratora, są zgodne z art. 47 w związku z art. 51 ust. 1, z art. 48 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 i z art. 72 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie są niezgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i z art. 72 ust. 3 Konstytucji.