Poniżej znajdują się podstawowe i szczegółowe akty prawne, które mogą znaleźć zastosowanie w przypadku postępowania w sprawach nieletnich. Do szczegółowego omówienia kwestii przewidzianych w tych aktach, odsyłamy do poszczególnych zakładek.

Akty prawa międzynarodowego i europejskiego

Należy pamiętać, że, w dużym uproszczeniu, aktami nadrzędnymi nad ustawami krajowymi, są ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia i dyrektywy unijne. Dlatego też pierwszorzędne znaczenie z punktu widzenia naczelnych zasad, które przyświecać postępowaniu w sprawie nieletnich jest Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. jak również Konwencja o Prawach Dziecka z dnia 20 listopada 1989 r.

Warto również wspomnieć, że na poziomie unijnym trwają prace nad dyrektywą w sprawie gwarancji procesowych dla dzieci będącymi podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym.

• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
• Konwencja o Prawach Dziecka

Akty prawa krajowego

Postępowanie w sprawach nieletnich łączy w sobie specyfikę postępowania w sprawach rodzinnych i opiekuńczych, czyli spraw cywilnych, oraz postępowania karnego. Z tego względu, sama Ustawa odsyła wielokrotnie do odpowiedniego stosowania, w zależności od przedmiotu odesłania, Kodeksu postępowania cywilnego albo Kodeksu postępowania karnego.

W przedmiocie kwestii proceduralnych (przykłady niżej), których nie reguluje sama Ustawa, znajdujemy odesłanie, w zależności od przedmiotu, do Kodeks postępowania cywilnego oraz Kodeksu postępowania karnego.

I tak, regulacje z Kodeksu postępowania karnego znajdą zastosowanie w przypadku: utrwalania, zbierania, przeprowadzania dowodów przez Policję, powoływania i działania obrońcy, czynności dowodowych z udziałem nieletniego, postępowania z rzeczami zatrzymanymi (szczegółowe omówienie w odpowiedniej zakładce).

Ponadto, w przypadku popełnienia przez nieletniego czynu karalnego, Ustawa odsyła do odpowiedniego stosowania części ogólnej Kodeksu karnego, Kodeksu karnego skarbowego oraz Kodeksu wykroczeń. W praktyce zastosowanie znajdą choćby przepisy Kodeksu karnego określające formy współsprawstwa (pomocnictwo, podżeganie, kierownictwo), formy winy, formy stadialne przestępstwa (przygotowanie, usiłowanie, dokonanie) czy kontratypy.

Rozporządzenia szczególne

Zasadnicze znaczenie w kwestii szczegółowych zasad i trybu pobytu nieletnich w jednostkach przewidzianych Ustawą, mają jej liczne akty wykonawcze, tj. rozporządzenia, które reguluje szczegółowe kwestie dotyczące zasad i trybu działania poszczególnych instytucji, jednostek czy środków przewidzianych w Ustawie.

Lista rozporządzeń mających zastosowanie do postępowania w sprawach nieletnich:

• Policyjne izby dziecka (Rozporządzenie MSWiA z dnia 21 lutego 2002 r. w sprawie szczegółowych zasadach pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka)
• Zakłady opieki zdrowotnej (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie szczegółowych zasadach kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania pobytu nieletnich w publicznych zakładach opieki zdrowotnej)
• Domy pomocy społecznej (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 maja 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu i trybu kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w domach pomocy społecznej)
• Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym)
• Zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich (Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich)
• Nadzór nad nieletnim (Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 2014 r. w sprawie nadzoru nad nieletnim)
• Badanie na obecność alkoholu (Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 kwietnia 2012 r. w sprawie warunków i sposobu przeprowadzania badań na obecność alkoholu lub innego środka użytego w celu wprowadzenia się w stan odurzenia w organizmie nieletniego)
• Nadzór nad nieletnim (Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 lutego 2012 r. w sprawie zasad i trybu wykonywania nadzoru nad nieletnim przez kuratorów sądowych, sposobu wykonywania obowiązków przez organizacje młodzieżowe lub inne organizacje społeczne, zakłady pracy i osoby godne zaufania oraz sposobu kontrolowania obowiązków nałożonych na rodziców lub opiekuna nieletniego)

Oraz inne rozporządzenia regulujące takie kwestie jak:

• Hostele
• Nauka zawodu
• Nadzór nad wykonywaniem orzeczeń
• Ośrodki kuratorskie
• Lekcje religii i praktyki religijne w jednostkach
• Ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne
• Postępowanie mediacyjne w sprawach nieletnich

Nadzór nad nieletnimi

Podstawową formą nadzoru nad wykonywaniem przez nieletniego obowiązków nałożonych na niego w toku postępowania oraz obowiązków jego rodziców lub opiekuna, jest nadzór kuratora - zawodowego lub społecznego.

Kwestię nadzoru reguluje szczegółowo poniższe rozporządzenie, ustalając formy i częstotliwość kontaktu kuratora z nieletnim oraz jego rodzicami czy zakres przeprowadzanych przez kuratora wywiadów i zbieranych informacji.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI
z dnia 24 czerwca 2014 r. w sprawie nadzoru nad nieletnim